Orgel

Hervormde kerk Zwartsluis orgel detailHet orgel in de kerk werd in de jaren 1793-1796 gebouwd door de orgelmaker Rudolf Knol. Deze oorspronkelijk uit Oost-Friesland afkomstige bouwer gebruikte hiervoor een aantal onderdelen uit het oude kabinetorgel dat sinds 1783 in de kerk aanwezig was. Ook het huidige onderfront, dat in de oude situatie als schijnrugpositief diende, nam Knol over. Op 13 december 1796 werd het instrument door C. Berghuis, organist en klokkenist te Kampen, “met alle nauwkeurigheid geëxamineerd en volkomen goedgekeurd”. Het had in totaal ongeveer 1.200 gulden gekost.

Hervormde kerk Zwartsluis orgelIn de eerste helft van de 19e eeuw werd het instrument onderhouden door de Zwolse orgelmaker J.C. Scheuer. In het laatste deel van de 19e en begin van de 20e eeuw door J. Proper uit Kampen. Het was Proper die rond 1890 het orgel uitbreidde met een Bourdon 16 vt bas en de Cimbel verwijderde. Om de toegevoegde pijpen te kunnen plaatsen werd de orgelkas verbreed met twee platte zijtorens.

 

In 1936 wordt vervolgens een desastreuze restauratie uitgevoerd door de Rotterdamse firma Valckx & Van Kouteren. De Trompet 8 vt wordt vervangen door een zinken Hobo 8 vt, de Bourdon 16 vt bas wordt op een pneumatische lade geplaatst en middels een transmissie bespeelbaar gemaakt als Subbas 16 vt op het pedaal, de spaanbalgen worden vervangen door een magazijnbalg, het pijpwerk wordt verschoven en van expressions en kernsteken voorzien en de winddruk fors verhoogd. Helaas ging hierbij ook het op een van de balgen achtergelaten gedichtje verloren: “Drei Balgen von gleicher Kraft, Sollen geben das Werk die Magt. Rudolf Knol 1794”.

Het is de firma Leeflang uit Apeldoorn die in 1974 het orgel wederom restaureert en de oorspronkelijke toestand uit 1796 herstelt, met toevoeging van een nieuwe mechanische Subbas 16 vt op het pedaal. De orgelkas wordt weer versmald en verloren gegaan pijpwerk wordt in stijl bijgemaakt. Ook worden 2 nieuwe spaanbalgen aangebracht.

Hervormde kerk Zwartsluis speeltafel orgelIn 2007 voert de firma Mense Ruiter te Zuidwolde een restauratie uit. De mechanieken worden hersteld, conducten worden verlengd, windkastbelering, ventielbelering en pulpeten worden vervangen, stemschade aan het pijpwerk wordt hersteld en het cancellenraam word integraal gerestaureerd. Foto's van de renovatie van 2007 staan in het fotoalbum.

 

In de jaren 2019-2021 voert de firma Adema’s Kerkorgelbouw te Hillegom het door adviseur Stef Tuinstra opgestelde restauratieplan 2e fase uit. Lag bij de restauratie in 2007 de nadruk op technisch herstel, bij de nu uitgevoerde werkzaamheden stond het herstel van het originele klankbeeld centraal. Al geruime tijd was bekend dat de klank van het orgel door de jaren heen steeds verder van het originele Knol concept af was komen te staan. Met name tijdens de restauratie van 1936 is er naar de smaak van die tijd veel veranderd. De winddruk werd fors verhoogd, pijpvoeten werden dicht geklopt en kernsteken werden rijkelijk aangebracht. Hoewel de restauratie van 1974 voor die tijd kwalitatief hoogstaand was ontbrak de nodige kennis om de klank naar de oorspronkelijke situatie terug te brengen. Na intensief en nauwkeurig bestuderen van de Oostfriese orgelbouw en de intonatie van de orgels in Wieuwerd, Bozum, Geesteren en Hasselt kon de kenmerkende intonatie van Knol worden gereconstrueerd. De oorspronkelijke klank en daarmee de eenheid als geheel kon zo worden teruggebracht.
Zwartsluis bezit thans weer een orgel dat werd gebouwd vanuit de Oostfriese orgelbouw traditie met een ruige, stoere en heldere klank.

Dispostie:

Manuaal C-f3
Bourdon 16 vt discant - 1796
Prestant 8 vt bas en discant - 1796
Holpijp 8 vt bas en discant - 1796
Viool de Gambe 8 vt discant – 1796
Prestant 4 vt - 1796
Fluit 4 vt bas en discant - 1796
Octaaf 2 vt bas en discant - 1796
Sexquialter 2-3 st bas en discant - 1796
Mixtuur 4-5 st bas en discant - 1796
Ruischpijp 2 st bas - 1796
Cimbel 3-4-3 st bas en discant - 1974
Trompet 8 vt bas en discant - 1974

Pedaal C-d1
Subbas 16 vt - 1974

Trambland
Ventiel
Pedaalkoppeling